Niemcy

Informator na temat warunków życia i pracy w Niemczech

Informacje ogólne, czyli co powinieneś wiedzieć o Niemczech przed wyjazdem

Niemcy – Republika Federalna Niemiec, w skrócie RFN (niem. Deutschland; Bundesrepublik Deutschland, BRD). Państwo to, jest położone w zachodniej i wschodniej części Europy. Składa się z 16 krajów związkowych, tak zwanych „landów”, a jego stolicą i zarazem największym miastem jest Berlin. Całkowita powierzchnia Niemiec to 357 021 km2, a panujący tam klimat jest umiarkowany, zbliżony do tego, który występuje u nas – w Polsce. Niemcy zamieszkuje ponad 80 milionów ludzi, co sprawia, że są najbardziej zaludnionym państwem w całej Unii Europejskiej.
Językiem urzędowym Niemiec jest język niemiecki. Płacić oraz zarabiać będziemy w euro, ponieważ Niemcy stanowią część strefy euro. Głową państwa jest prezydent - Joachim Gauck (od 18 marca 2012), natomiast szefem rządu jest kanclerz federalna Angela Merkel.
W roku 1957 Niemcy Zachodnie były jednym z członków założycieli wspólnot europejskich, przekształconych później w Unię Europejską. Pod względem migracji, Niemcy są na drugim miejscu zaraz po Stanach Zjednoczonych.
Pod względem religijnym, ponad 53 mln ludności wyznaje religię chrześcijańską (w tym połowa to katolicy i druga połowa – protestanci).  Ludzie o innych wyznaniach w Niemczech to: muzułmanie, buddyści, Żydzi, Hindusi oraz ateiści.

Słów kilka o niemieckim ryneku pracy…

Coraz więcej Polaków, decyduje się na wyjazd do pracy za granicę. W większości przypadków są to młodzi ludzie, którzy nie do końca wiedzą jak odnaleźć się na rynku pracy oraz jak pozyskać odpowiednią ofertę pracy, aby nie zostać oszukanym. W tym celu warto zgłosić się do pośrednika pracy. Pośrednik jest to potoczne określenie wszelkich agencji zatrudnienia oraz agencji zatrudnienia tymczasowego (które gwarantują pracę jedynie na czas określony). Na polskim rynku działają polskie i zagraniczne agencje zatrudnienia.
Jeżeli zamierzasz szukać pracy na własną rękę możesz skorzystać z pomocy Internetu. Jest to najskuteczniejszy i zarazem najpopularniejszy sposób poszukiwania pracy w Niemczech. Oferty pracy są dostępne na stronach internetowych niemieckiego urzędu pracy (https://bit.ly/2M0sOb1) oraz na stronach prywatnych pośredników pracy.

Poniżej przykładowe wyszukiwarki:

• JobWare: www.jobware.de/

• StellenanZeigen: www.stellenanzeigen.de

• Cesar: www.cesar.de

• Berufsstart: www.berufsstart.de

• Jobpilot: www.jobpilot.de

• Arbeit-online: www.arbeit-online.de

• Jobworld: www.jobworld.de

• Job24: www.job24.de

• Monster: www.monster.de

Warto również wiedzieć, że oferty pracy w Niemczech są zamieszczane na stronie internetowej Europejskiego Portalu Mobilności Zawodowej www.eures.europa.eu.

Poszukiwany/poszukiwana, czyli jakie zawody są w Niemczech deficytowe?

Od 1 maja 2011 r., obywatele polscy nie potrzebują zezwoleń na pracę i mogą korzystać ze swobodnego i nieograniczonego dostępu do niemieckiego rynku pracy. Dlatego o podjęciu pracy decydujesz wyłącznie Ty i Twój przyszły pracodawca. Nie ma żadnych pozwoleń na wykonywanie pracy. Masz takie same prawa i obowiązki jak pozostali pracownicy, a pracodawca nie może Cię dyskryminować ze względu na narodowość.

Szansę na znalezienie dobrze płatnej pracy w Niemczech mają osoby z odpowiednimi kwalifikacjami i z dobrą znajomością języka niemieckiego (wymaga tego większość niemieckich pracodawców).

Według Europejskiego Biuletynu Mobilności Zawodowej do piątki najbardziej poszukiwanych grup zawodowych należą:

1. lekarze,

2. inżynierowie,

3. specjaliści IT,

4. prawnicy,

5. ekonomiści.

Inne zawody, na które rośnie zapotrzebowanie, to: elektrycy, hydraulicy, spawacze, ślusarze, stolarze, lakiernicy, mechanicy samochodowi, operatorzy maszyn oraz budowlani. W okresie letnim często można znaleźć oferty pracy sezonowej (nawet bez znajomości języka) do zbierania warzyw i owoców. 

 

Przed wyjazdem do Niemiec pamiętaj o...

Zanim zdecydujesz się na wyjazd do Niemiec, warto byłoby pomyśleć o podjęciu kursu językowego lub podszkoleniu umiejętności językowych, ponieważ większość pracodawców wymaga znajomości języka niemieckiego. Dodatkowo powinieneś zastanowić się, gdzie będziesz mieszkać po przyjeździe do Niemiec. Pamiętaj, że wynajęcie mieszkania często wiąże się z wpłatą kaucji (która zazwyczaj wynosi równowartość 3 miesięcznych opłat). Przykładowe adresy w zakresie wynajmu mieszkań poprzez pośredników (Mitwohnzentralen): www.mitwohnzentrale.de lub www.homecompany.de. Natomiast ceny noclegu w hostelu zaczynają się od 20 euro za noc. Dlatego warto zabrać ze sobą jakieś pieniądze, które na pewno przydadzą się w początkowym etapie pobytu.

Pamiętaj, aby zabrać ze sobą aktualny dowód osobisty, dwa zdjęcia paszportowe oraz dowód ubezpieczenia zdrowotnego, czyli kartę EKUZ (Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego) poświadcza uprawnienia ubezpieczonego i emeryta do świadczeń zdrowotnych. Ma ona określony termin ważności i uprawnia do świadczeń o charakterze nagłym i niezbędnym. Aby otrzymać EKUZ, powinieneś złożyć właściwy wniosek w Oddziale Wojewódzkim lub w Delegaturze Narodowego Funduszu Zdrowia. Dodatkowo zabierz ze sobą Curriculum Vitae oraz list motywacyjny przetłumaczone na język niemiecki. Warto również posiadać je w wersji elektronicznej, co ułatwi wprowadzanie zmian w ww. dokumentach. Dodatkowo, jeżeli posiadasz dyplomy akademickie lub certyfikaty ukończenia kursów, lub referencje możesz zabrać ich kserokopie ze sobą.

 

Formalności po przyjeździe do Niemiec…

Jeżeli masz zamiar mieszkać w Niemczech dłużej niż 3 miesiące musisz dopełnić obowiązku meldunkowego w Urzędzie Meldunkowym swojego nowego miejsca zamieszkania. Pamiętaj, masz na to tylko 7 dni, w niektórych landach do 14 dni. Następnie musisz sobie założyć konto bankowe (do tego potrzeby Ci będzie meldunek), które będzie niezbędne do pobierania wynagrodzenia. Kolejnym krokiem jest uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego. Z kartą EKUZ przysługują Ci jedynie świadczenia zdrowotne w zakresie koniecznym, tj. w razie nagłych dolegliwości, choroby czy wypadku.  Bez dopełnienia formalności dotyczącej ubezpieczenia zdrowotnego nie założysz własnej działalności, nie zarejestrujesz się w urzędzie pracy ani nie uregulujesz prawa pobytu. W Niemczech istnieją dwa równoległe systemy ubezpieczenia zdrowotnego - ustawowy i prywatny. Przeciętny niemiecki pracownik jest ubezpieczony w jednej z kilkuset niemieckich ustawowych kas chorych, do których muszą należeć wszyscy zatrudnieni zarabiający poniżej 3,8 tys. euro miesięcznie. W ustawowej kasie chorych będziesz płacił składkę zależną wyłącznie od Twojego dochodu, w tej chwili średnio 14,3 proc. pensji (połowę płaci pracodawca, połowę zatrudniony). Jeżeli będziesz zarabiać więcej niż 3,8 tys. euro możesz ubezpieczyć się w prywatnej kasie chorych, działającej na zasadach rynkowych albo też dobrowolnie pozostać w kasie ustawowej.

 

Uznawalność dyplomów i kwalifikacji dla celów zawodowych w Niemczech

Pomiędzy Polską a Niemcami została podpisana Umowa o uznaniu ekwiwalencji w szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 1998 r. Nr 92, poz. 584). Dlatego jeżeli zamierzasz wyjechać w celach edukacyjnych, Twoje tytuły zawodowe i stopnie naukowe będą uznane za równoważne z tymi w Niemczech. Natomiast, jeżeli jedziesz do pracy i chcesz wykorzystać swoje dyplomy do celów zawodowych, będzie to możliwe tylko przez uznanie je w trybie nostryfikacji. Zatem warto jest przetłumaczyć swoje certyfikaty u tłumacza przysięgłego, co przyspieszy jego uznanie. Ogólnie obowiązuje taka zasada, że o uznanie swojego dyplomu powinieneś się starać, tam gdzie chcesz wykonywać swój zawód. Miejscem gdzie możesz znaleźć informacje o systemie uznawania kwalifikacji zawodowych dla wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej jest ośrodek NARIC (National Academic Recognition Information Center). Dlatego warto przed wyjazdem odwiedzić stronę dotyczącą uznawalności (w jęz. polskim www.buwiwm.edu.pl).

 

Warunki pracy - czyli co musisz wiedzieć o prawach pracownika!

Rodzaje umów

Pracodawca może zawrzeć z Tobą następujące rodzaje umów o pracę:

• umowa na czas nieokreślony

• umowa na czas określony (np. na okres 3 miesięcy)

• umowa na okres próbny

• umowa w ramach użyczenia pracowników (niem. Leiharbeitsverhältnis)

• umowa na niepełny etat

Przepisy prawa pracy reguluje Kodeks Cywilny Bürgerlichen Gesetzesbuch (BGB). Umowa o pracę na początku nie musi mieć formy pisemnej. Jednak do miesiąca od podjęcia pracy pracodawca jest zobowiązany przedłożyć Ci na piśmie najistotniejsze warunki zatrudnienia. Zwróć uwagę, czy w formie pisemnej Twojej umowy zawarte są następujące informacje:

• nazwa (nazwisko) i adres pracodawcy

• moment rozpoczęcia stosunku pracy

• przewidywany czas trwania umowy (w przypadku umów na czas określony)

• miejsce pracy (lub informacja, że pracownik może być zatrudniony w różnych miejscach)

• krótka charakterystyka lub opis wykonywanych czynności

• elementy i wysokość wynagrodzenia za pracę łącznie z dodatkami, premiami i wypłatami specjalnymi, wraz z terminami ich płatności

• uzgodniony czas pracy

• długość rocznego urlopu wypoczynkowego

• okresy wypowiedzenia stosunku pracy

• uwagę o układach zbiorowych pracy, zakładowych porozumieniach zbiorowych lub służbowych

 

W Niemczech istnieje możliwość podpisania umowy z młodzieżą uczącą się w wieku od 15 do 18 roku życia. Jest to umowa na wykonywanie pracy w okresie wakacji lub w dniach wolnych od szkoły.

 

Godziny pracy

W Niemczech tygodniowy czas pracy wynosi średnio 39 godzin. (4 dni po 8 godz. i 7 godz. w piątek). Godziny pracy w urzędach i biurach zazwyczaj rozpoczynają się o godz. 9, natomiast ok. godz. 12:30 następuje przerwa obiadowa (Mahlzeit), podczas której pracownicy idą na obiad. Godzina obiadowa nie wlicza się w czas pracy. W Niemczech tak jak w Polsce dzienny wymiar pracy pracownika nie może przekroczyć 8 godzin.

 

Urlop

Urlop wypoczynkowy wynosi, co najmniej 24 dni robocze. Za dni robocze uznaje się wszystkie dni kalendarzowe niebędące niedzielami lub ustawowymi świętami. Urlop będzie Ci przysługiwał po przepracowaniu, co najmniej 6 miesięcy. Co ważne, liczba dni urlopu wzrasta wraz ze stażem pracy. Kiedy wykorzystasz cały płatny urlop możesz uzyskać urlop bezpłatny (np. w przypadku pilnych spraw osobistych). Pamiętaj, że zaległy urlop musisz wykorzystać najpóźniej do 31 marca kolejnego roku, jeżeli przekroczysz ten termin prawo do urlopu przepada.

 

Podstawowe obowiązki pracodawcy w ramach istniejącego stosunku pracy

Zaraz po tym jak pracodawca zatrudni Cię do pracy, ma on obowiązek natychmiastowo zarejestrować Cię we właściwej kasie chorych. Do tej kasy będą odprowadzane składki z tytułu ubezpieczenia socjalnego, do którego zalicza się:

• ubezpieczenie emerytalne (niem. Rentenversicherung)

• ubezpieczenie chorobowe (niem. Krankenversicherung)

• ubezpieczenie na wypadek konieczności sprawowania opieki (niem. Pflegeversicherung)

• ubezpieczenie na wypadek bezrobocia (niem. Arbeitslosenversicherung)

 

Kolejnym i najważniejszym obowiązkiem pracodawcy jest wypłacanie wynagrodzenia. Zazwyczaj jest ono wypłacane na Twoje konto do 15-go każdego miesiąca lub pod koniec bieżącego miesiąca. Pamiętaj, że Twoje wynagrodzenie nie może być zbyt niskie.
Od 1 stycznia 2015 roku minimalne wynagrodzenie wynosi 8.50 euro brutto za godzinę.

Średnie wynagrodzenie dla niektórych zawodów (źródło: www.gehaltsvergleich.com):

• Pielęgniarka    3000 €

• Opiekun osoby starszej  2900 €

• Lekarz    6400 €

• Dentysta    4700 €

• Opiekunka do dziecka  2550 €

• Sekretarka    2700 €

• Informatyk    4350 €

• Programista    3450 €

• Inżynier    5100 €

• Kucharz    2300 €

• Kelner    2100 €

• Mechanik samochodowy  3000 €

• Budowlaniec    3500 €

• Kierowca    2350 €

• Handlowiec  2850 €

 

Obowiązki pracownika

Aby pracodawca mógł Cię zgłosić do ubezpieczenia socjalnego, musisz mu przedstawić kilka dokumentów, a także udostępnić odpowiednie informacje, takie jak:

• karta podatkowa (niem. Lohnsteuerkarte), lub zaświadczenie zastępcze wydane przez właściwy Urząd Skarbowy;

• zaświadczenie od poprzedniego pracodawcy, w jakim wymiarze wykorzystałeś już swój urlop wypoczynkowy w danym roku kalendarzowym;

• karta ubezpieczenia społecznego (niem. Sozialversicherungsausweis), o ile taką posiadasz

• paszport lub dowód osobisty

 

Zasiłek dla bezrobotnych

Przysługuje osobom, które w ostatnich dwóch latach przepracowały, co najmniej 12 miesięcy i były w tym okresie objęte ubezpieczeniem społecznym. Wysokość i długość pobieranego zasiłku jest uzależniona od ostatnio osiąganych dochodów oraz sytuacji rodzinnej. Dla osób samotnych i bezdzietnych wynosi 60 proc. ostatnich dochodów netto, dla osób posiadających dziecko poniżej 18. roku życia – 67 proc.

 

Warunki życia w Niemczech

Nawet najmniejsze miasta w Niemczech posiadają swój własny teatr, orkiestrę czy muzeum, gdzie znajdziesz bogaty i zróżnicowany wachlarz imprez kulturalnych. W dużych miastach możesz zobaczyć ciekawe wystawy artystyczne, spektakle teatralne i pokazy filmowe, których jest tak dużo, że aż trudno jest dokonać wyboru. Najlepszym sposobem, aby dowiedzieć się o aktualnych wydarzeniach kulturalnych jest przeglądanie lokalnych gazet lub poprzez miejskie biura informacji turystycznej. W akademickich miastach często są rozdawane darmowe broszury informacyjne na temat przyszłych wydarzeń oraz repertuary poszczególnych kin. Oczywiście, możesz również poszperać w Internecie, w celu znalezienia aktualności kulturalnych.

Innym popularnym sposobem spędzania czasu są wycieczki rowerowe. W miastach i wokół nich znajduje się bardzo dużo ścieżek i dróg rowerowych, dzięki którym można zwiedzić okolicę i spędzić wolny czas na powietrzu. Poza jadą na rowerze, coraz więcej młodych ludzi korzysta z rolek lub jazdy na łyżwach.

W Niemczech przywiązuje się dużą wagę do sortowania śmieci: papieru, szkła, opakowań i pozostałych odpadów. Pojemniki na śmieci w miejscach publicznych są zazwyczaj odpowiednio oznakowane. Staraj się przestrzegać tej zasady, ponieważ nie sortowanie śmieci, jak i śmiecenie na dworze może skończyć się otrzymaniem mandatu.

Godziny otwarcia niektórych punktów usługowych:

• Supermarkety: Z reguły od 08:00 do 20:00 (poniedziałek – sobota)

• Domy towarowe: Z reguły od 09:30 do 20:00 (poniedziałek – sobota)

• Banki: Z reguły od 09:00 do 12:00 i od 14:00 do 16:00, w czwartki do 18:00

• Poczta: Z reguły od 09:00 do 12:30 i od 14:00 do 18:00 (poniedziałek – piątek), od 09:00 do 12:30 (sobota)

Banki i urzędy pocztowe w głównych punktach w mieście często pracują dłużej i bez przerw. Supermarkety i sklepy na lotniskach i dworcach kolejowych zazwyczaj są otwarte do 23:00. Na dużych stacjach benzynowych artykuły żywnościowe można kupić przez całą dobę.

 

Gdzie szukać pomocy w razie nagłych wypadków?

Numery alarmowe w Niemczech to: 110 (Policja) i 112 (Straż Pożarna i Pogotowie Ratunkowe). Są to numery darmowe, można dzwonić nawet z budki telefonicznej. Z numeru 112 można wezwać karetkę pogotowia (Krankenwagen). W nagłych przypadkach na głównych drogach (autostradach, drogach ekspresowych i innych), szukaj na poboczu wskazówek o najbliższym telefonie alarmowym.
Jeśli będziesz nagle potrzebować leków, w lokalnej gazecie znajdziesz informacje o aptekach pełniących nocny dyżur (Apotheken-Notdienst). Poza tym każda apteka (nawet ta najbliższa i zamknięta) wywiesza na drzwiach listę aktualnie dyżurujących aptek. Apteki pełniące całodobowy dyżur pobierają dodatkowe opłaty w nocy i w weekendy. Czasami też trzeba zadzwonić dzwonkiem, aby otworzono w nocy.

Ambasada RP w Berlinie
Lassenstr. 19-21
D-14193 Berlin-Grunewald
tel. + 49 30 223 13 0,
fax + 49 30 223 13 155
strona: www.berlin.msz.gov.pl
berlin.amb.sekretariat@msz.gov.pl

Ambasada RP Wydział Konsularny
Richard-Strauss-Str. 11
14193 Berlin-Grunewald
tel. (+ 49 30) 22 31 30,
fax (+ 49 30) 22 31 32 12
berlin.amb.wk@msz.gov.pl
Telefon komórkowy konsula dyżurnego (po godzinach pracy, tylko w sprawach losowych, wymagających niezwłocznej interwencji) 00-49 163 7887 676
Kompetencja terytorialna: Berlin, Brandenburg, Mecklenburg-Vorpommern, Sachsen, Sachsen-Anhalt, Thüringen
Godziny przyjęć interesantów: Pn., Śr., Cz., Pt. 9:00-14:00; Wt. 13:00-18:00

Ambasada RP Wydział Ekonomiczny
Lassen Str. 39
14193 Berlin
tel. (+ 49 30) 263430010,
fax (+ 49 30) 263430011
berlin.amb.we@msz.gov.pl

Konsulat Generalny RP w Kolonii
Im Media Park 5, 50670 Kolonia
tel.: (+49 221) 937300
faks: (+49 221) 385074
strona: www.kolonia.msz.gov.pl
kolonia.kg.sekretariat@msz.gov.pl
Telefon komórkowy konsula dyżurnego (po godzinach pracy, tylko w sprawach losowych, wymagających niezwłocznej interwencji) 00-177 3727164
Kompetencja terytorialna: Hessen, Nordrhein-Westfalen, Rheinland-Pfalz, Saarland
Godziny przyjęć interesantów: Pn., Śr., Cz., Pt. 9:00-14:00; Wt. 13:00-18:00

Konsulat Generalny RP w Hamburgu
Gründgensstr. 20, 22309 Hamburg
tel.: (+49 40) 611870
faks: (+49 40) 6325030
strona: www.hamburg.msz.gov.pl
e-mail: hamburg.kg.sekretariat@msz.gov.pl
Telefon komórkowy konsula dyżurnego (po godzinach pracy, tylko w sprawach losowych, wymagających niezwłocznej interwencji) 00-49 178 800 0327
Kompetencja terytorialna: Bremen, Niedersachsen, Hamburg, Schleswig-Holstein
Godziny przyjęć interesantów: Pn., Śr., Cz., Pt. 9:00-14:00; Wt. 13:00-18:00

Konsulat Generalny RP w Monachium
Röntgenstr. 5, 81679 München
tel.: (+49 89) 4186080
faks: (+49 89) 471318
strona: www.monachium.msz.gov.pl
e-mail: monachium.kg@msz.gov.pl
Telefon komórkowy konsula dyżurnego (po godzinach pracy, tylko w sprawach losowych, wymagających niezwłocznej interwencji) 00-49 173 370 5828
Kompetencja terytorialna: Baden-Württemberg, Bayern
Godziny przyjęć interesantów: Pn., Śr., Cz., Pt. 9:00-14:00; Wt. 13:00-18:00

 

Podsumowanie, czyli bilans zysków i strat pobytu w Niemczech

Ile można zarobić…

Powszechna płaca minimalna w Niemczech nie istnieje, stawki minimalne zapisane są jednak w niektórych branżowych porozumieniach pracodawców i pracowników. W Niemczech Zachodnich zarabia się zwykle lepiej niż w dawnym NRD. Więcej szczegółów na temat zarobków znaleźć można na stronach www.bmas.de oraz www.destatis.de.

...a ile trzeba wydać

Pracownikom sezonowym mieszkanie zapewniają pracodawcy, choć na luksusy nie ma, co liczyć. Wynajęcie kawalerki w mieście to koszt ok. 700 euro miesięcznie. Ceny w sklepach są wyższe niż w Polsce – na utrzymanie musisz mieć co najmniej 700 euro.

Koszty korzystania z komunikacji miejskiej zależą od miasta. Najdrożej jest w Berlinie (bilet całodzienny na S-Bahn lub U-Bahn kosztuje 9,50 euro, natomiast bilet jednorazowy krótkoterminowy to koszt 3,2 euro). Taniej jest w innych miastach, np. w Monachium. W zależności od „zasięgu” biletu (obszaru – stref, w których jest on ważny) trzeba zapłacić miesięcznie od 48,10 do 196,40 euro. W każdym mieście, przy zakupie karty na dłuższe okresy czasu, można się spodziewać różnych promocji i rabatów.

 

 

Wykaz najprzydatniejszych zwrotów po niemiecku

• Guten Morgen! / Morgen! - Dzień dobry! (przed południem)

• Guten Tag! / Tag! - Dzień dobry! (po południu)

• Guten Abend! - Dobry wieczór!

• Auf Wiedersehen! - Do widzenia!

• Gute Nacht! - Dobranoc!

• Bitte - proszę

• Danke - dziękuję

• Ich bin... / mein Name ist... - Nazywam się...

• Wo wohnst du? - Gdzie mieszkasz?

• Ich wohne in ... - Mieszkam w ...

• Woher kommst du? - Skąd pochodzisz?

• Ich komme aus Polen - Pochodzę z Polski.

• Was ist passiert? – Co sie stało?

• Wie viel kostet das? – Ile to kosztuje?

• Wie viel Uhr ist es? – Która jest godzina?

• Ich verstehe nicht – Nie rozumiem.

 

Przygotowała:
Marta Chłopik, Asystent p.o. Doradcy EURES, Lubuska WK OHP

Zaktualizował:

Kamil Graczyk, Doradca EURES, Lubuska WK OHP

Źródła:
Niniejszy informator został sporządzony w oparciu o materiały internetowe i poradniki dotyczące wyjazdów zagranicznych:
Broszura Eures – Warunki życia i pracy – Niemcy
Informator na stronie Ambasady RP w Niemczech, Marius Lipa, Rechtsanwalt Henning von Zanthier „Prawo Pracy w Niemczech” Belin 2012
Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Hamburgu
pl.wikipedia.org/wiki/Niemcy
polakzagranica.msz.gov.pl/
www.eurodesk.pl/europraca/niemcy-fala-plynie-za-odre
www.justlanded.com/polski/Niemcy/Niemcy-Przewodnik/Zdrowie/Nagle-wypadki