Jak wspierać zdrowe nawyki online u nastolatków?

5 godzin i 36 minut – tyle czasu dziennie spędza przeciętny polski nastolatek w internecie. Czas korzystania z sieci przez młodzież w dni powszednie wzrasta, a ich aktywność w dni wolne od zajęć szkolnych koncentruje się głównie na cyberprzestrzeni. Przytoczone dane pochodzą z badania Nastolatki 3.0 i zdecydowanie powinny skłonić rodziców do kształtowania w swoich dzieciach zdrowych nawyków cyfrowych.

Czas spędzany w internecie przez osoby w wieku nastoletnim jest coraz dłuższy. Kolejne pokolenie staje się jeszcze bardziej cyfrowe niż poprzednie. Z jednej strony można uznać to za oczywisty stan rzeczy, z drugiej: jest to zjawisko, którym jako rodzice powinniśmy się przyjrzeć i zacząć działać, by chronić dzieci przed szkodliwymi skutkami nadużywania internetu.

Dlaczego to takie przyjemne?

„Jest uzależniona od telefonu...”, „Nie może wytrzymać bez komputera...” – w tych zdaniach czai się błąd. To nie urządzenia uzależniają, ale czynności, które dzięki nim wykonujemy. Przeglądanie mediów społecznościowych, granie w gry, oglądanie seriali, sprawdzanie powiadomień to wywołujące uczucie przyjemności nawyki, z których ciężko zrezygnować. Dlaczego tak jest?

Jak czytamy na stronie Cyberprofilaktyka prowadzonej przez NASK:

Praktycznie wszystkie platformy, cyfrowe usługi, media oraz aplikacje działają na układ nagrody. To struktura zlokalizowana w mózgu, kontrolująca nasze zachowania i odpowiadająca za odczuwanie motywacji do działania. Reaguje na to, co daje nam poczucie przyjemności. Sięgając po media społecznościowe, aktywujemy układ nagrody, którego receptory są zalewane wyprodukowaną dopaminą, czyli jednym z hormonów szczęścia.

Dodając do tego upodobanie do ładnych obrazków i estetycznych rzeczy lub emocje, które dają gry komputerowe czy choćby te na smartfonie, mamy prosty mechanizm, który sprawia, że ciężko rozstać się z ekranem na dłużej. Młodzi ludzie, którzy nie pamiętają ery bez telefonów osobistych i komputerów, tym bardziej mogą mieć z tym problem.

Uwaga na zagrożenia!

Wiemy już, z czego wynika nieustanna chęć sięgania po ekran. Warto jeszcze zapoznać się z dwoma zjawiskami, które mogą dotkną młodych ludzi.

Pierwszy z nich to PUI, czyli problematyczne używanie internetu. W skrócie jest to nadmierne korzystanie z urządzeń cyfrowych i odnosi się do sytuacji, w której korzystanie z internetu staje się dla jednostki problematyczne lub szkodliwe dla jej życia osobistego, społecznego, zawodowego lub zdrowotnego. Jest to zjawisko podobne do innych form uzależnień behawioralnych, takich jak uzależnienie od hazardu czy pracy.

Przykładowe objawy PUI:

Nadmierne korzystanie z internetu, które zaburza codzienne obowiązki i aktywności życiowe.
Utrata kontroli nad czasem spędzanym online, prowadząca do ignorowania innych obowiązków.
Uzależnienie emocjonalne od internetowych interakcji i aktywności, kosztem relacji osobistych w rzeczywistości.
Negatywne konsekwencje zdrowotne, takie jak problemy ze snem, napięcie mięśniowe, problemy z wzrokiem itp., wynikające z nadmiernego korzystania z urządzeń elektronicznych.
Problemy społeczne, takie jak izolacja społeczna lub problemy w relacjach interpersonalnych z powodu preferowania kontaktów online nad rzeczywistymi.

Według badania Nastolatki 3.0 co trzeci młody użytkownik sieci (33,6 %) wykazywał się wysokim natężeniem wskaźników PUI, świadczących o problematycznym korzystaniu z internetu. Właśnie dlatego jako rodzice powinniśmy interesować się tym, w jaki sposób nasze dzieci korzystają z urządzeń elektronicznych oraz internetu.

Kolejnym niepokojącym zjawiskiem jest nomofobia, czyli lęk lub niepokój związany z brakiem dostępu do telefonu komórkowego lub innych urządzeń mobilnych. Lęk pojawia się zwłaszcza gdy bateria jest wyczerpana, sygnał sieci jest słaby lub gdy osoba nie może skorzystać z funkcji telefonu, takich jak wysyłanie wiadomości tekstowych, dzwonienie czy korzystanie z internetu. Nazwa "nomofobia" wywodzi się od akronimu "no-mobile-phone phobia" (fobia przed brakiem telefonu komórkowego).

Objawy nomofobii mogą obejmować:

Silne poczucie niepokoju lub lęku w momencie, gdy osoba jest oddalona od swojego telefonu komórkowego.
Stałe sprawdzanie telefonu nawet w sytuacjach, gdy nie ma oczekiwanych powiadomień.
Niepokój związany z utratą lub uszkodzeniem telefonu komórkowego.
Trudności w funkcjonowaniu bez telefonu komórkowego, nawet przez krótki okres.
Nadmierne uzależnienie od telefonu komórkowego w celu utrzymania kontaktu z innymi, sprawdzania mediów społecznościowych, czytania wiadomości itp.

Nomofobia jest coraz bardziej powszechnym zjawiskiem, również wśród młodych ludzi.

Jeśli jako rodzic widzisz, że czas spędzony w internecie przez twoje nastoletnie dziecko wymyka się spod kontroli, że łamie ono ustalone zasady i w sposób niekontrolowany sięga po telefon, wiedz, że to najwyższy czas pomóc mu znaleźć balans i nauczyć zdrowych cyfrowych nawyków.

Jak osiągnąć cyfrowy balans?

Warto zacząć od tego, że nie można przesadnie demonizować czasu spędzanego przed ekranem. Oprócz negatywnych skutków, ma on także wiele pozytywnych stron, choćby tak oczywiste jak wyszukiwanie informacji czy podtrzymywanie kontaktów.

Infografika ze strony https://cyberprofilaktyka.pl/

By nauczyć dzieci (i przy okazji siebie) zdrowych nawyków cyfrowych, warto porozmawiać o swoich przyzwyczajeniach oraz ustalić rodzinne zasady korzystania z ekranów. Bo zasady powinny dotyczyć także nas, dorosłych – to my powinniśmy dawać przykład młodszemu pokoleniu, a nie tylko wymagać przestrzegania norm.

Warto dążyć do cyfrowego balansu, czy też dobrostanu, czyli korzystania z technologii cyfrowych w sposób świadomy, zrównoważony i zdrowy dla swojego życia osobistego, społecznego oraz emocjonalnego. Osiągnięcie cyfrowego dobrostanu oznacza harmonijne korzystanie z technologii, które przynosi korzyści, jednocześnie minimalizując negatywne skutki, takie jak izolacja społeczna, uzależnienie, nadmierna ekspozycja na treści szkodliwe czy utrata kontroli nad czasem.

Jak osiągnąć cyfrowy dobrostan i jak nauczyć go nastoletnie dzieci? Poniżej kilka wskazówek.

Uświadomienie i samoregulacja. Zastanówcie się, jak często i w jaki sposób korzystacie w rodzinie z technologii. Ustalcie wspólne zasady i granice czasowe dla korzystania z urządzeń elektronicznych.

Zrównoważone korzystanie z mediów społecznościowych. Spróbujcie ograniczyć czas spędzany w mediach społecznościowych. Pomocne może być określenie godzin, w których można sprawdzać powiadomienia. Unikaj przeglądania treści przed snem oraz po przebudzeniu oraz do tego samego namawiaj swoje dzieci. W ich przypadku możesz zastosować tzw. kontrolę rodzicielską i przy pomocy aplikacji ustawić ilość czasu oraz przedział godzinowy, w którym można korzystać z ekranu, a także zablokować możliwość korzystania z telefonu w nocy.

Równowaga między online a offline. Zadbaj o równowagę między czasem spędzanym online a offline. Pokaż dziecku, że wspólnie spędzony czas może być ciekawszy i wartościowszy niż ten spędzony przed ekranem. Spacery, sport, gry planszowe – jest mnóstwo rzeczy, które można robić razem – zachęcamy do spróbowania!

Poznawanie nowych umiejętności cyfrowych. Jeśli już korzystacie z ekranów, spróbujcie wykorzystać technologię do nauki nowych umiejętności, rozwijania pasji oraz poznawania nowych obszarów wiedzy. Ważne, by świadomie wybierać, z jakich internetowych treści się korzysta oraz tego samego uczyć swoje dzieci.

Rezygnacja z powiadomień. Wszystkie aplikacje mają funkcję wyłączania powiadomień. Jeśli telefon nie będzie co chwilę piszczał i wibrował, mniejsza będzie pokusa, by po niego sięgnąć.

Skupienie się na tu i teraz. Ćwiczenie uważności i cieszenie się daną chwilą naprawdę mogą pomóc w walce z cyfrowymi rozpraszaczami. W tym celu warto wykonać proste ćwiczenie: spróbować skupić się w pełni na jednej, wykonywanej w danym momencie czynności i nie rozpraszać się tak długo, jak to możliwe.

Osiągnięcie cyfrowego dobrostanu wymaga świadomego podejścia oraz stałego monitorowania swojego stosunku do urządzeń cyfrowych oraz internetu. Jest to proces, który wymaga zaangażowania i samodyscypliny, ale może przynieść wiele korzyści dla jakości życia i zdrowia psychicznego. Niestety osoby w wieku nastoletnim mogą mieć problem z taką samokontrolą, dlatego zadaniem rodziców jest wspieranie ich w tym i dawanie dobrego przykładu.

Poniżej znajdują się infografiki, które warto przejrzeć. Po więcej materiałów warto sięgnąć na strony prowadzone przez NASK.