Zjawisko „spotlight effect”. Czy naprawdę wszyscy na nas patrzą i oceniają? - Artykuł

Wieczór, elegancka restauracja niemal w całości wypełniona jest przez klientów delektujących się jedzeniem i rozmową. Nie ma stolika, przy którym nie siedziałaby para lub grupa osób. Do lokalu wchodzi zmieszany mężczyzna. Kelner podchodzi do gościa i pyta na ile osób przygotować stół. Mężczyzna odpowiada, że przyszedł sam. Zapada cisza, wszyscy goście koncentrują swoją uwagę na mężczyźnie, na którego spada punktowy snop światła. Zmieszanie na twarzy mężczyzny narasta i zmienia się we wstyd. Światło pada tylko na mężczyznę, podkreślając jego samotność. Jeśli drogi czytelniku czytając ten krótki opis filmowej sceny z The Lonely Guy, Arthura Hillera, pod skórą poczułeś wstyd samotnego bohatera, to chociaż raz w życiu doświadczyłeś „efektu reflektora”.

Efekt reflektora, bez reflektora

„Efekt reflektora” (z ang. „spotlight effect”) jest zjawiskiem psychologicznym w wyniku, którego czujemy się nadmiernie obserwowani i oceniani przez osoby nas otaczające za nasze braki, defekty, słabości i indywidualność. Psychologowie tłumaczą „spotlight effect” nawet nie jako uczucie, ale wiarę w to, że osoby z otoczenia obserwują nas i ocenią. Im bardziej doskwiera nam jakiś kompleks lub słabość, brak nam pewności i efektywności w zadaniach i obowiązkach, tym wiara/uczucie w istnienie snopu światła jest mocniejsze. Natomiast badania pokazują, że sytuacje, w których poczucie bycia w świetle reflektora jest zasadne, zdarzają się sporadycznie.

Środowisko psychologiczne zaznacza, że „efekt reflektora” doskwiera nam bardzo często, wręcz zbyt często. Dzieje się tak dlatego, że sami siebie podświadomie łapiemy w pułapkę. Idealizujemy wszystkich, którzy potencjalnie nas widzą i oceniają.

Światło, widownia, akcja!

Przykładów nie musimy szukać daleko. Niespodziewane niedoskonałości skórne, gwałtowne uczulenie, brak makijażu, wyróżniający się ubiór, otyłość lub duża niedowaga, pierwszy dzień noszenia okularów korekcyjnych, widoczne urazy, nadmierna potliwość. Pstryk, jesteśmy oświetleni. Stronimy od używek, wagarów, a rówieśnicy nie (lub odwrotnie). Mamy inny gust, może inny chronotyp niż ludzie z naszego środowiska. Pstryk, szperacz więzienny wskazuje na nas, podkreślając naszą winę. Rywalizacja sportowa, „deadline” w pracy lub szkole/uczelni, konkurs na pracownika miesiąca, walka o stypendium naukowe, konkursy szkolne, turnieje i olimpiady, mecze w kompetytywne gry komputerowe. Pstryk, znów to światło. Wszyscy nas widzą. Wszyscy nas oceniają. Wszyscy nas krytykują. Wszyscy, którzy są w cieniu, poza światłem.

Cięcie!

Podatność na „efekt reflektora” jest bardzo mocno związana z naszym poczuciem wartości i odpornością na pustą krytykę. Najważniejszą rzeczą, jaką można zrobić, jest praca nad poczuciem własnego „ja” i ignorowanie słów krytyki (trafniej hejtu) od osób, których intencją jest dowartościować samych siebie naszym kosztem. Nasza ignorancja powinna być tym większa, im z dalszego środowiska dociera ów hejt.

Warto również sobie uświadomić pewien znaczący fakt, który starałem się, by wybrzmiał powyżej. Jak podkreślają psychologowie, „efektu reflektora” doświadczamy wszyscy i każdemu z nas wydaje się, że jesteśmy oświetlonym centrum. Skoro więc wszyscy umieszczamy samych siebie w oświetlonym centrum (stawiamy się na scenie), to kto siedzi na widowni? Nikt. Widownia jest pusta. Nie ma tam nikogo, kto nas ogląda, oceni i skrytykuje.

Autor: Miłosz Sikorski-Stanke – wychowawca w 11-7 HP w Gdańsku

Źródła:
1.Martin Caidin, The Lonely Guy - restaurant scene, Youtube, 10 luty 2020, https://www.youtube.com/watch?v=JtgXovJhKeI, [data dostępu 11.08.2023]
2.Thomas Gilovich, Kenneth Savitsky, The Spotlight Effect and the Illusion of Transparency: Egocentric Assessments of How We Are Seen by Others, „Current Directions in Psychological Science” 1999, t. 8, nr 6, ss. 165–168
3.Thomas Gilovich, Justin Kruger, Victoria Husted Medvec, The Spotlight Effect Revisited: Overestimating the Manifest Variability of Our Actions and Appearance, „Journal of Experimental Social Psychology” 2002, t. 38, nr 1, ss. 93–99