Zwyczaje i tradycje wielkanocne - Artykuł

Ze świętem Wielkanocy wiąże się wiele religijnych obrzędów oraz kulturowych tradycji. Niektóre z nich zanikają, inne kultywujemy do dziś. Poniżej przytaczamy najważaniejsze

Obchody religijne

Wielkanoc rozpoczyna rezurekcja – jest to msza zaczynająca się wczesnym niedzielnym rankiem. W obrządku prawosławnym rezurekcję nazywa się jutrznią. Wielkanoc poprzedza Wielki Tydzień oraz Wielki Post, trwający czterdzieści dni. Podczas Wielkiego Postu w kościołach odprawiane są drogi krzyżowe – są to nabożeństwa o charakterze adoracyjnym, które polegają na odtworzeniu drogi Jezusa Chrystusa na śmierć i złożenia Go do grobu.

Kolejnym obrzędem religijnym są Gorzkie Żale – nabożeństwo ma najczęściej formę modlitwy eucharystycznej, odprawianej w okresie wielkiego postu, szczególnie w niedziele, ale również – zależnie od lokalnych zwyczajów – w inne dni (np. w czasie Triduum Paschalnego, zwłaszcza w Wielki Piątek).

A jakie nie tylko religijne, ale także kulturowe zwyczaje, wiążą się z Wielkanocą?

Wielkanocne jajo

To ono króluje na wielkanocnym stole. Jest symbolem życia i odrodzenia. Tradycja malowania jajek i dzielenia się nimi sięga dalekiej przeszłości. W starożytności Persowie obdarowywali swoich bliskich jajami barwionymi na czerwono, robili to wiosną. Zwyczaj ten przyjęli od nich Grecy i Rzymianie. Rumuńskie przysłowie ludowe mówi: „Jeśli my, chrześcijanie zaprzestaniemy barwienia jaj na czerwono, wówczas nastąpi koniec świata". Czerwonym pisankom przypisuje się moc magiczną – mają odpędzać złe uroki.

Święto lejka

Zwane też śmigusem-dyngusem lub lanym poniedziałkiem – to zabawa, którą wszyscy doskonałe znamy. Tego dnia można wszystkich i wszędzie bezkarnie oblewać. Kiedyś wierzono, że oblane w lany poniedziałek panny będą miały większe szanse na zamążpójście. A jeśli któraś się obraziła za oblanie, nieprędko miała znaleźć męża.

Palmy na szczęście

Wielki Tydzień rozpoczyna Niedziela Palmowa. Kiedyś nazywano ją kwietną lub wierzbną. Palemki są zrobione z rózgi wierzbowej, gałęzi bukszpanu, malin, porzeczek. Do ich ozdoby służą kwiatki, zioła, kolorowe piórka. Po poświeceniu palmy w niektórych regionach Polski istniał niegdyś zwyczaj, który polegał na tym, że biło się nią lekko domowników, by zapewnić im szczęście na cały rok. Połkniecie jednej bazi z poświęconej palmy wróżyło zaś zdrowie i bogactwo. Palmy po przyniesieniu z Kościoła były umieszczane za obrazami lub wkładane do wazonów. Wierzono, iż  chroniły mieszkanie przed nieszczęściem i złośliwością sąsiadów.

Topienie Judasza

Kolejny ważny dzień Wielkiego Tygodnia to Wielka Środa. Dawniej istniał zwyczaj, iż młodzież topiła tego dnia Judasza. Kukła Judasza, zrobiona ze słomy i przyodziana w stare ubrania, wleczona była na łańcuchach po całej okolicy. Przy drodze ustawiali się gapie, którzy okładali kukłę kijami. Na koniec wrzucano Judasza do stawu. W ten sposób wymierzano symbolicznie sprawiedliwość zdrajcy.

Wielkie grzechotanie

Po rezurekcji dawał się słyszeć dźwięk kołatek. Obyczaj ten stwarzał okazję do urządzania różnych psikusów. Dzieci biegały po okolicy z grzechotkami, hałasowały i straszyły przechodniów. Dziś w niektórych regionach Polski istnieje zwyczaj obdarowywania dzieci grzechotkami podczas Wielkiego Tygodnia.

Święconka

W Wielką Sobotę, czyli dzień przed Wielkanocą, należy poświęcić koszyczek z jedzeniem. W koszyczku najczęściej znajdują się: baranek – symbol Chrystusa Zmartwychwstałego, mięso i wędlina – symbol kończącego się postu, chrzan – symbol goryczy męki Pańskiej, masło – symbol dobrobytu, oraz jajka – symbol narodzenia. Zwyczaj święcenia pokarmu zachował się prawie w całej Polsce do dziś.

Wiele z wymienionych tradycji odchodzi w zapomnienie, inne są kultywowane tylko w niektórych regionach. Warto jednak znać zwyczaje wielkanocne, bo są elementem naszej kultury, a niektóre, takie jak malowanie jajek, to świetny sposób na spędzanie czasu z rodziną.

Autorka tekstu: Elżbieta Ścióg

Źródła:

http://www.asksa.republika.pl/wielkanoc.htm

https://pl.wikipedia.org/wiki/Gorzkie_żale